Zdrowie psychiczne w organizacjach – trendy i wyzwania

autorka: Małgorzata Wypych, Prezeska Mental Health Center, członkini Rady Programowej Dream Employer

W tym roku tematy Majówki ze zdrowiem psychicznym organizowanej przez Mental Health Center były mocno skoncentrowane na aktualnej sytuacji. Wiele osób, które uczestniczyło w wydarzeniu skorzystało z tej wiedzy, komentarzy i pytań w trakcie wykładów również (a może przede wszystkim) w życiu prywatnym. Z naszych obserwacji rynku wynika jednak, że pracownicy są chronicznie zmęczeni, mają niski poziom energii, co przekłada się na niskie emocjonalne zaangażowanie i poczucie wypalenia. Taki stan nie dziwi, ale warto wspomnieć o wpływie przewlekłego stresu na zdrowie fizyczne i na ryzyko depresji.

Mówi się, że „w zdrowym ciele zdrowy duch”. Potocznie uważa się też, że problemy psychiczne zależą od naszej woli, że wystarczy chcieć i człowiek jak się zmobilizuje to mu się poprawi. Wiedza o związkach ciała z psyche jest dość powierzchowna i nadal wiedza poparta badaniami nie jest rozpowszechniona.

W obecnej sytuacji: po dwóch latach pandemii, trwającą wojną w Ukrainie, szalejącą inflacją i niepewnością ekonomiczną, zmianami w organizacjach, pracownicy są narażeni na ciągłe napięcie, stres, niepewność, na tak zwany pełzający lęk. Długotrwałe pobudzenie, podwyższony poziom kortyzolu, rozhuśtana adrenalina, a za tym insulina, grelina, zmiany w wydzielaniu serotoniny i dopaminy skutkują wieloma chorobami – od zaburzeń rytmu serca, bezsenności, otyłości, problemów oddechowych, migren czy nawet problemów onkologicznych, po depresję.

Rok 2022 miał być rokiem wypalenia zawodowego, jeżeli chodzi o dominujące potrzeby organizacji w zakresie zdrowia psychicznego. Wojna zmieniła priorytety. Od dłuższego czasu obserwujemy jednak spadek energii, wzrost zaburzeń lękowych i zaburzeń nastroju, mnóstwo Polaków sięga po leki lub alkohol, żeby radzić sobie z niepokojem. Część tych etykiet, diagnoz jest intuicyjnie poprawna, a część jest intuicyjnie niepoprawna. Staramy się zawsze edukować, by pracownicy wiedzieli, co się z nimi dzieje, na ile mogą we własnym zakresie poprawić sobie nastrój i obniżyć lęk, a kiedy warto już zwrócić się po pomoc.

Warto jednak pamiętać o wpływie przedłużającego się stresu sytuacyjnego – tymczasowych problemów w pracy, związku, relacjach z dziećmi, problemów finansowych, czy też aktualnie niemożności planowania wynikającej z sytuacji wokół nas, na nasz stan emocjonalny, nastrój poprzez wpływ stresu na pracę mózgu, a co za tym idzie dalej (niżej) na ciało.

Nieregulowane napięcie może bowiem doprowadzić do chorób i depresji, która wynika z braku snu i zmian w sekrecji mózgowej – kortyzol wpływa bowiem bezpośrednio na mózg. Ważna jest wiedza o tym, że nasze zmiany nastroju, obniżony poziom energii, motywacji, chroniczne zmęczenie, wypalenie, wyczerpanie emocjonalne to konsekwencje zmian na poziomie ciała, a niekoniecznie naszej niemocy, braku siły, woli czy jakiś błędów w zarządzaniu czasem. Choroby psychiczne to choroby ciała – i chociaż staramy się doszukiwać przyczyn w jakiś swoich wadach to biologia jest potężną siłą.

Co z tego wynika dla organizacji i jak wspierać pracowników, by czasowe problemy i stres nie przerodziły się w poważniejsze konsekwencje zdrowotne?

Po pierwsze – edukować. Dużo firm ma już rozbudowane projekty wokół zdrowia psychicznego – od klasycznych programów well-beingowych, po programy stricte wokół zdrowia psychicznego, dodatkowe indywidualne wsparcie psychologiczne. Wiedza o objawach, mechanizmach stojących za zaburzeniami jest podstawą nie tylko do zadbania o siebie, ale pomaga także rozpoznać, że naszym bliskim – w rodzinie i w pracy – dzieje się coś niepokojącego.
Po drugie – promowanie pracy hybrydowej, nie pozostawanie w trybie zdalnym na 100%. Wielu pracowników i pracownic nie ma apetytu na powrót do biur, jednak wartość bezpośrednich spotkań z drugim człowiekiem jest na wielu poziomach nieoceniana – a przede wszystkim wzrost poziomu aktywacji w ciele jest wyższy kiedy ktoś jest fizycznie z nami, co sprzyja podniesieniu nastroju, kreatywności, poczuciu włączenia
Po trzecie – zdrowie fizyczne. Odreagowanie poprzez sport i powrót do promocji aktywnego wypoczynku w organizacjach może pomóc tym, którzy mają niewielkie spadki energiii nastroju. To ten etap kiedy można zareagować na pierwsze symptomy i to właśnie aktywność sportowa i socjalizacja z innymi może uratować przed pogłębieniem się objawów. Oczywiście jest to oferta dla tych, którzy jeszcze mogą coś zrobić we własnym zakresie.
Po czwarte – warsztaty z aktywnych metod radzenia sobie ze stresem. „Aktywnie” nie oznacza zawsze poprzez sport. Techniki oddechowe, techniki relaksacyjne, mindfulness to potwierdzone już naukowo narzędzia, ale też praca nad samoświadomością, regulacją emocji, przekonaniami, samooceną, siecią wsparcia społecznego – wszystkie te elementy budują rezyliencję pracowników i pracownic.
Po piąte – jak wspierać, kiedy mamy pracowników w kryzysie? Szkolenie w zakresie wsparcia koleżeńskiego, wyczerpania pomaganiem czy z algorytmów pomagania dla menedżerów i menedżerek to kolejna linia pomocy pracownikom.

Trendy, które obserwujemy w chwili obecnej:

Koncentracja na pomagaczach – czy to jest lider, wolontariusz, goszczący uchodźców, rodzic, opiekun osoby chorej – mnóstwo osób doświadcza wypalenia w rolach pomagających i firmy to dostrzegają.
Radzenie sobie z ruminacjami – wielu pracowników, menedżerów doświadcza braku kontroli własnego myślenia. Firmy szukają dobrych praktykach w zakresie regulowania negatywnego, katastroficznego myślenia u pracowników.
Oderwanie od tematyki wojny – przekierowanie na tematy nie tyle lżejsze, co przynoszące bezpośrednie przekierowanie na pozytywy. Psychologia pozytywna ma wiele do zaoferowania, pod warunkiem, że pracownicy tego nie spłycą, warto więc zacząć od dowodów naukowych na neuropatyczność mózgu.
Motywowanie do zmiany – z treści pytań na naszych wykładach wynika, że wiele osób boryka się z osobami w otoczeniu, którym nie są w stanie pomóc, ktoś zaprzecza, nie chce się leczyć, nadal uważa psychoterapię za tabu. Wiedza o tym, jak prowadzić motywujące rozmowy i gdzie są granice pomagania cały czas jest pożądana.
Regulowanie napięcia. Sądząc po statystykach, nie najlepiej radzimy sobie z codziennymi, prostymi i konstruktywnymi technikami obniżania niepokoju. Polacy wolą sięgać po środki chemiczne, a są zdrowsze metody – i codzienne rytuały i regeneracja, tzw. work-life balance wraca jako aktualny temat.

Dwa lata temu byliśmy zaskoczeni pandemią i lockdownem oraz zmianami z tego wynikającymi. Rok 2022 jest jednak bardziej dynamiczny. Życzymy sobie, żeby świat nas przestał zaskakiwać – natomiast sytuacja wokół zdrowia psychicznego pracowników szybko się nie poprawi, nawet jeżeli nic nas już

w tym roku nie zaskoczy (a tego przecież nie wiemy). Ważne jest nie tylko klasyczne podejście do wsparcia pracowników, ale również duża elastyczność w planowaniu.